Z KART HISTORII SZCZUCZYNA
81 ROCZNICA II DEPORTACJI NA SYBIR
1 września 1939 r. Polska znalazła się pod okupacją niemiecką. W 17 dni później nasze ziemie przejęli Rosjanie na mocy umowy Ribbentrop – Mołotow. Wybory zorganizowane przez nich 22 października 1939 r. do Rady Sowietów Zachodniej Białorusi miały zalegalizować zabór połowy Polski przez Sowiecką Rosję.
Stalinowski reżym dążył do wyniszczenia polskiej inteligencji, wojskowej kadry zawodowej, służb mundurowych, właścicieli ziemskich oraz osadników. Zaplanowano masowe deportacje na Syberię, które zatwierdzano na Kremlu a następnie przekazywano do realizacji przez NKWD.
Pierwsza deportacja polskich rodzin miała miejsce 10 lutego 1940 r. i objęła 139 500 osób (była zatwierdzona już 2 grudnia 1939 r.). Wśród zesłanych znalazły się rodziny osadników
wojskowych, byłych uczestników wojny 1920 r., służb leśnych a także uciekinierów z Rosji po wojnie domowej.
Drugą deportację przewidzianą na 13 kwietnia 1940 r. zatwierdzono 2 marca, na trzy dni przed decyzją o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych. Wśród deportowanych znalazły się również członkowie rodzin żołnierzy zamordowanych w Katyniu.
W kwietniowej wywózce znalazło się 70 osób ze Szczuczyna w wieku od 14 dni do 47 lat (studenci, politycy, rolnicy, funkcjonariusze straży granicznej, rzemieślnicy, nauczyciele, stolarz, kierowca) wraz z rodzinami. Z okolicznych wsi wywieziono rolników wraz z rodzinami: z Bzur – 5 osób (4-42 lata), Chojnówek – 8 osób (7-45 lat), Gutek – 5 osób (2-32 lata), Gut – 3 osoby (16-58 lat), Lipniku – 6 osób (10-50 lat), Łempic – 5 osób (3-34 lata), Kurek – 52 osoby (1-85 lat), Niećkowa – 29 osób (2-60 lat), Obrytek – 15 osób (6-42 lata), Surały – 13 osób (5-43 lata) oraz ze Świdrów Awissa dwoje ziemian (69-70lat). Łącznie ze Szczuczyna i okolic wywieziono 147 osób z których przeżyło 83 osoby, zmarło 50 osób zaś los 14 jest nieznany.
Dwie następne deportacje miały miejsce 20 czerwca 1940 oraz w czerwcu 1941 r.
Głównym miejscem zesłania był Kazachstan. Według Związku Sybiraków łącznie na Wschód wywieziono 1,3 mln osób. Nie wróciła co trzecia osoba z wywiezionych osób.
Zgromadzone przez Sybiraka Mariana Mikołaja Jonkajtysa listy z Syberii, oryginały i kopie: List z września 1940 r. napisany przez stryjeczną siostrę Pana Mariana, Jadwigę – Dzidzię do Babci – Heleny Jonkajtys i Cioci – Zofii Jonkajtys.
Baraki budowane z samanu (glina zmieszana z plewami i krowim łajnem) – rysunki Mariana Mikołaja Jonkajtysa.
Źródło: Zbiory Archiwum Społecznego działającego w Bibliotece – Centrum Kultury w Szczuczynie, przekazała pani Anna Blockus.
Pani Anna Blockus, córka Sybiraka Mariana Mikołaja Jonkajtysa, wnuczka Maksyma Feliksa Jonkajtysa Kierownika Szkoły Powszechnej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Szczuczynie w okresie międzywojennym przekazała szczuczyńskiemu archiwum społecznemu działającemu w BCK kilkaset oryginalnych archiwalnych dokumentów oraz kopii na temat życia ( m.in. pobytu na zesłaniu) i pracy zawodowej swych bliskich. Za ten ogromnie cenny i historycznie wartościowy dla naszego miasta dar, bardzo serdecznie Pani Annie dziękujemy.
Cały materiał został zdigitalizowany. Przygotowywany jest obecnie do zamieszczenia na stronach archiwum oraz do wystaw stacjonarnych.
Dnia 12 kwietnia 2021 r. Sybiraczka Pani Lidia Apolonia Brzeska przekazała dla czytelników Biblioteki – Centrum Kultury w Szczuczynie swój pamiętnik W stepach Kazachstanu 1939-1940-1946. Wspomnienia Pani Lidii będą dostępne już niebawem (na miejscu w czytelni).
Są już dostępne w naszej bibliotece pozycję wydane przez Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku w ramach serii wydawniczej Opowieści z Sybirem w tle: E. Mironowicz, Wielka Tułaczka (1915-1921); S. Szarejko, Kobiety niepokorne; G. Zackiewicz, Znani Polacy na Syberii w XIX w ; K. Śliwowska, Polski Dom Dziecka w Bolszoj Jerbie; T. Danilecki, Syberyjska gorączka; P. Borowik, Powroty z Sybiru w XVIII-XX wieku; S. Szarejko, Sybir w eterze; W. Śleszyński, Pierwszy sowiecki łagier Wyspy Sołowieckie (1920-1939).
BCK w Szczuczynie
